Раф:Таърих

ТОҶИКИСТОН: САҲИФАҲОИ ТАЪРИХИ КИШВАРИ КУҲАН

(солнома, шахсиятҳои таърихӣ, давлатҳо, номгузориҳои таърихӣ-ҷуғрофӣ, ёдгориҳои бостонӣ)

Тоҷикистон: саҳифаҳои таърихи кишвари куҳан (солнома, шахсиятҳои таърихӣ, давлатҳо, номгузориҳои таърихӣ-ҷуғрофӣ, ёдгориҳои бостонӣ) Дастури таълимӣ барои донишҷӯёни муассисаҳои таҳсидоти олии касбӣ, профессорону устодони макотиби олӣ ва ҳамаи онҳое, ки ба таърихи халқи тоҷик мароқ зоҳир мекунанд тавсия шудааст.

МУНДАРИҶА

Солномаи таърихи халқи тоҷик
Шахсиятҳои таърихӣ
Давлатдориҳо дар Осиёи Марказӣ
Номгузориҳои таърихӣ- ҷуғрофӣ
Ёдгориҳои бостонӣ ва меъморӣ6.
Давлатдории тоҷикон

ПЕШГУФТОР

Дастури таълимие, ки ба хонандагони гиромӣ аз фанни «Таърихи халқи тоҷик» пешниҳод мегардад, тибқи барномаи нави таълимӣ барои донишҷӯёни ҳамаи ихтисосҳои(ғайр аз ихтисоси «таърих») муассисаҳои таҳсилоти олии касбии ҷумҳурӣ, ки 31 январи соли 2008 дар ҷаласаи Мушовараи Вазорати маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ шудааст, мураттаб гардидааст. Бо назардошти таҷрибаи бисёрсолаи фаъолияти омӯзгорӣ муалли-фон зарур донистанд, ки муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик-ро инъикос намоянд. Тамоми санаву ҳодисаҳо, шахсиятҳо ва номгузориҳои ҷуғрофӣ аз таърихи халқи тоҷик дар асоси омӯзиши асарҳои зерини илмии муарри-хони ҷумҳурӣ пешниҳод гардидаанд:

Ғафуров Б.Ғ. Тоҷикон. Китоби 1 ва 2. - Душанбе, 1983, 1985, 1998.
История таджикского народа. Тома I, II, IV, V, VI, – Душанбе, 1998, 1999, 2004, 2010, 2011.
Мӯъминҷонов Ҳ.Ҳ. Тӯрон – гаҳвораи тамаддуни ориёӣ. – Душанбе, 2004.
Неъматов Н. Давлати Сомониён.- Душанбе, 1989.
Раҳмон Эмомалӣ Тоҷикон дар оинаи таърих. Китоби якӯм. Аз Ориён то Сомониён. – Лондон, 1999.
Фрай Р.Н. Мероси Осиёи Марказӣ. Аз замони бостон то истилои туркҳо. – Душанбе, 2000.
Ҳотамов Н., Довудӣ Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик – Душанбе: «ЭР-граф, 2011», 2011.

Мо умедворем, ки омӯзиш ва дарки маводи таърихии дар ин дастури таълимӣ пешниҳодгардида ба хонандагон имконият фароҳам меоварад, ки cаҳифаҳои муҳимтарини халқи тоҷикро хуб азхуд намоянд.

Солномаи таърихи халқи тоҷик

Таърих (вожаи арабӣ) - илмест, ки маҷмӯи воқеа ва ҳодисаҳои дар ҳаёти инсоният рӯйдодаро меомӯзад.
Таърихи халқи тоҷик- илмест, ки маҷмӯи воқеа ва ҳодисаҳои дар ҳаёти халқи тоҷик ва аҷдодони он рӯйдодаро меомӯзад.
Тоҷикон - аз рӯи баромади худ ориёӣ буда, яке аз халқҳои қадимтарини эронизабони ҷаҳон ба ҳисоб мераванд. Истилоҳи «тоҷик» аз рӯи таҳқиқи С. Айнӣ аз се қисм иборат аст: «тоҷ - и - к» якум, «тоҷ» ба маънои мардуми тоҷдор, дуюм, «и» маънои мансубият ба ягон маҳал (масалан, самарқандӣ, бухороӣ), сеюм, «к» низ ба ҳамин маъно монанди деҳаи Равшан – Равшанак ва диг. Дар нимаи аввали асри ХI истилоҳи «тоҷик» номи он халқе гардид, ки дар Осиёи Миёна ва Хуросон ташаккул ёфтааст».
Ориёӣ - аз калимаи авастоии «aria» ва эронии «ariya» баромада маънояш «тоза», «асилзода» аст. Дар замонҳои қадим аҷдодони моро ориёӣ мегуфтанд. Имрӯз ба ориёиҳо: тоҷикон, эрониҳо, ҳиндуҳо, курдҳо, булуҷиҳо, тотҳо, паштуҳо, осетинҳо ва дигар халқҳо мансубанд.
Қабилаҳои ориёӣ - номи қабилаҳои қадимтарини ҳиндуэронӣ мебошад, ки дар аввали ҳазораи дуюми то милод аз ҳиндуавру-поиҳо ҷудо шуда ба Осиёи Марказӣ, ва охири ҳазораи дуюми то милод ба Эрон ва Ҳиндустони Шимолӣ ҳиҷират кардаанд. Дар сарчашмаи таърихи мардуми Ориёно, Тӯрон, Бохтари қадим, Суғд, Хоразми бузург, Порсу Мод ва Хуросон аҷдодони «ориёӣ» номбар шудааст.
Пешдодиён ва Каёниён – аввалин сулолаҳои подшоҳии ориёӣ, ки дар Осиёи Марказӣ дар охири ҳазораи III ва II то милод ҳукм-ронӣ кардаанд. Мувофиқи сарчашмаҳои қадим китобҳои «Аве-сто», «Шоҳнома»-и А. Фирдавси, «Таърихи Табарӣ» сулолаи Пешдодиён аз Хушанг то Гаршосп ва сулолаи Каёниён аз Қубод то Гуштосп (Виштасп) дар Эрон (Ориёно) ҳукмронӣ кардаанд.
Зардуштия - дини қадимтарини мардуми ориёӣ, аз чумла тоҷикон аст. Асосгузори он пайғамбар Зардушт мебошад, ки дар асрҳои VII-VI то милод зиндагӣ кардааст. Ӯ 2700 сол пеш мар-думро ба яккахудоӣ даъват кардааст.
Авесто (маънояш «асос», «дастур», «дониш») - қадимтарин сар-чашмаи таърихии хаттӣ ва китоби муқаддаси зардуштиён аст, ки дар асрҳои VII то милод - VI милодӣ ташаккул ёфта, то асри VI милодӣ, замони давлатдории Сосониён ҷамъ оварда шудааст. «Авесто» аз 21 наск, яъне китоби алоҳида иборат аст, ки то ба мо чаҳоряки он расидааст. Дар он таълимоти динии Зардушт ва ди-гар маводҳои таърихӣ, мансуб ба ҳамон давр гирд оварда шуда-аст. Соли 1999 2700-солагии китоби «Авесто» ҷашн гирифта шудааст.
Ҳазорсолаи IV – II то милод - Саразм шаҳраки бостониест, ки назди ш. Панҷакент вокеъ аст. Мавҷудияти Саразм ба давраи энеолит ва биринҷӣ мутобиқ карда мешавад. Саразм соли 2010 ба феҳристи мероси умумибашарии ЮНЕСКО дохил шудааст,
Ҳазорсолаи II – I то милод - Қадимтарин давлатҳои ғуломдо-рии Осиёи Марказӣ: сулолаҳои Пешдодиён ва Каёниён дар Ориёно, Бохтари қадим, Суғд, Хоразми бузург ва Марғиён.
Солҳои 550 – 330 то милод ҳукумронии шоҳаншоҳии Ҳахома-нишиҳо, ки дар ҳайъати он Бохтар, Суғд, Хоразм ва сарзамини қабилаҳои сакои дохил мешуданд. Шоҳаншоҳии Ҳахомани-шиҳо - аввалин империяи эронинажод дар тамаддуни олам аст.
Соли 522 то милод - шӯриши мардуми Марғиён бо сарварии Фрада зидди Дорои I Ҳахоманишӣ.
Солҳои 329 – 327 то милод - забткориҳои Искандари Мақдунӣ (юнону мақдуниён) дар Осиёи Марказӣ.
Солҳои 329 – 328 то милод - шӯриши озодихоҳии мардуми Суғд бо сарварии Спитамен, ба муқобили Искандари Мақдунӣ. Дар ҷумҳурии мо ба шарафи Спитамен ордени давлатӣ ва номи яке аз ноҳияҳо гузошта шудааст.
Солҳои 250 то милод – соли 224 милодӣ - солҳои мавҷудияти Давлати Порт (Парфия). Шоҳаншоҳии форсизабони сулолаи Ашкониён, бо империяи Рум ва Чин робитаҳои мутақобилаи дипломатӣ дошта буд.
Охири асри II-и то милод - асри IV милодӣ - Шоҳаншоҳии форсизабони Кушониён. Дар давраи ҳукумронии Канишка (охири асри I – ибтидои асри II) забони бохтарӣ (эронии шарқӣ) ба забони давлатии кушониён табдил ёфтааст.
Кушониён бо империяи Чин, давлатҳои Сосониён, Кангюй ва Хиёниён робитаҳои мутақобилаи дипломатӣ дошта буданд.
Асри II-и то милод - ташаккули Роҳи бузурги абрешим, ки ҳамчун василаи пайвасткунандаи кишварҳои Шарқу ғарб хизмат мекард. Ба воситаи ин роҳи корвонгузар, ки аз Чин ба воситаи Осиёи Марказӣ то ба Рум тӯл мекашид муомилоти тичоратӣ ва робитаҳои мутақобилаи фархангӣ ба амал меомад.
224 – 651 - солҳои мавҷудияти Давлати Сосониён. Давлати форсизабони сулолаи Олӣ Сосон. Дар замони давлатдори Сосониён дини задуштӣ ба дараҷаи дини давлатӣ расид, китоби «Авасто» ҷамъ оварда шуд, идҳои Наврӯз ва Меҳргон ҷашнҳои давлатии умумихалқӣ гардиданд.
Солҳои 80-90 асри IV – асри VI - солҳои мавҷудияти давлати Ҳайтолиён.
570 – 632 - солҳои зиндагии пайғамбар Муҳаммад (с.а.с) - асосгузори дини ислом ва давлати ягонаи араб - Хилофати араб.
705 – 737 - солҳои аз ҷониби арабҳо забт намудани Мовароуннаҳр.
720 – 722 - солҳои ҳаракати халқӣ-озодихоҳӣ, ба муқобили забткорони араб бо сарварии Диваштич.
747 – 750 - солҳои ҳаракати халқӣ-озодихоҳӣ, ба муқобили забткорони араб бо сарварии Абӯмуслим.
755 - солҳои ҳаракати халқӣ-озодихоҳӣ, ба муқобили забткорони араб бо сарварии Сумбоди Муг.
776 – 783 - солҳои ҳаракати халқӣ-озодихоҳӣ, ба муқобили забткорони араб бо сарварии Муқаннаъ.
асри VIII – паҳншавии дини ислом дар Осиёи Марказӣ.
821 – 873 - солҳои ҳукмронии сулолаи форсизабони Тоҳириён дар Хуросон.
873 – 903 - солҳои ҳукмронии сулолаи форсизабони Саффориён дар Хуросон.
819 – 999 - солҳои ҳукмронии сулола ва ё Давлати Сомониён - аввалин давлати соҳибистиқлоли миллии тоҷикон. Соли 1999 дар ҷумҳурӣ бузургдошти 1100-солагии Давлати Сомониён ҷашн гирифта шудааст.
Ташаккули халқи тоҷик дар замони давлатдории Сосониён (с. 224 - 651) сар шуда, дар аҳди Сомониён (с. 819 - 999) ба итмом расидааст. Дар асрҳои IX-X дар Мовароуннаҳру Хуросон умумияти азими этномадание ташаккул ёфт, ки он пурра ба ҳайати давлати Тоҳириён, Саффориён ва, алалхусус, Сомониён дохил мешуданд. Дар ибтидои асри XI ин умумияти этникии дар давраи Сосониёну Сомониён ташаккулёфта соҳиби номи «тоҷик» гардид.
1150 – 1215 – солҳои мавҷудияти Давлати Ғуршоҳон, давлати дуюми соҳибистиқлоли тоҷикон дар Хуросон.
1219 – 1221 - солҳои аз тарафи муғулҳо забт намудани Мова-роуннаҳру Хуросон.
1245 – 1381 - солҳои мавҷудияти Давлати Куртҳои Ҳирот, давлати сеюми тоҷикон дар Хуросон.
1336 – 1383 - солҳои мавҷудияти Давлати Сарбадорони Саб-завор - давлати чаҳоруми соҳибистиқлоли тоҷикон дар Хуросон.
1365 – 1366 - солҳои шӯриши сарбадорони Самарқанд зидди муғулҳо, таҳти сарварии Мавлонозода.
1864 – 1895 - солҳои аз тарафи Русияи подшоҳӣ забт намудани Осиёи Миёна.
Соли 1875 - ба вуҷуд омадани аввалин ташкилоти бонкӣ дар Осиёи Миёна (шӯъбаи Тошкандии бонки Давлатии Русия).
Соли 1880 - оғози сохтмони роҳи оҳан дар Осиёи Миёна (аз Красноводск).
Нимаи дуюми асри XIX – солҳои ташаккулёбии афкори маорифпарварӣ дар Осиёи Миёна
Соли 1888 – шӯриши деҳқонон бо сарварии Восеъ зидди зулми амири Бухоро дар Балҷувон
Охири асри XIX - аввали асри XX - ба вуҷуд омадани ҳаракати ҷадидӣ дар Осиёи Миёна.
11 марти соли 1912- 2 январи соли 1913 – нашри аввалин рӯзномаи форсӣ тоҷикӣ - «Бухорои Шариф» аз ҷониби ҷади-дони Бухоро. 11 март ҳамчун «Рӯзи матбуот» дар Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад.
Соли 1916 - шӯриши мардуми Осиёи Миёна ба муқобили сиё-сати мустамликавии Русияи подшоҳӣ.
25 октябри соли 1917 - ғалабаи Инқилоби сотсиалистии Октябрӣ ва бунёди Ҳокимияти Шӯравӣ дар Русия.
Ноябри с. 1917-1918 – солҳои барпо намудани Ҳокимияти Шӯравӣ дар қаламрави имрӯза Тоҷикистони Шимолӣ ва Ба-дахшон.
2 сентябри соли 1920 - сарнагун намудани ҳукумати амирӣ дар Бухоро. Ташкилёбии Ҷумҳурии Халкии Шӯравии Бухоро.
Феврал – июни соли 1921 - барпо намудани Ҳокимияти Шӯравӣ дар қаламрави имрӯза Тоҷикистони Марказӣ ва Ҷанубӣ.
30 декабри соли 1922 - ташкилёбии Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шӯравии Сотсиалистӣ (СССР), ки 15 ҷумҳуриҳои миллиро муттаҳид мекард ва моҳи декабри соли 1991 барҳам хӯрд.
14 октябри соли 1924 - ташкилёбии Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии сотсиалистии Тоҷикистон.
1 сентябри соли 1929 – ба охир расидани сохтумони роҳи оҳани Тирмиз - Душанбе, омадани поезди аввалин ба ш. Душанбе.
16 октябри соли 1929 - ташкилёбии Ҷумҳурии Шӯравии сот-сиалистии Тоҷикистон. Мубаддал гардидани Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии сотсиалистии Тоҷикистон ба ҷумҳурии итти-фоқӣ- ҶШC Тоҷикистон.
Солҳои 1929, 1931, 1937, 1978 – кабули Конститутсияҳо дар ҶШC Тоҷикистон.
Солҳои 1928-1930 - гузаштан аз ҳуруфоти форсии тоҷикӣ ба хуруфоти лотинӣ ва солҳои 1939-1940 аз ҳуруфоти лотинӣ ба кирилӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон.
Соли 1931 - бунёди аввалин донишкадаи олӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон (ҳозира Донишгоҳи омӯзгории ба номи С. Айнӣ)
Солҳои 1931-1937 – сохтмони канали Вахш ва обёрӣ намудани заминҳои бекорхобидаи Тоҷикистони Ҷанубӣ.
Солҳои 1939-1941 – сохтмони каналҳои калони Фаргона ва Ҳисор, обёрӣ намудани заминҳои бекорхобидаи Тоҷикистони Шимолӣ ва Марказӣ.
1941 – бунёди шуъбаи Тоҷикистонии Академияи илмҳои ИҶШC
22 июни соли 1941 - 9 майи соли 1945 - солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ ба муқобили фашистони Олмон ва иттифоқчёни он. 54 нафар аз ҷанговарони Тоҷикистон ба унвони Қаҳрамони Иттиҳоди Шӯравӣ сазовор шудаанд.
Соли 1948 - таъсисёбии Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон, ҳоло Донишгоҳи миллии Тоҷикистон.
Соли 1951- бунёди Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки аввалин президенти он Садриддин Айнӣ (1951-1954) буд.
Соли 1959 - оғози кори телевизиони Тоҷикистон дар ш. Душанбе.
Соли 1961 - оғози сохтумони Нерӯгоҳи барқи обии (ГЭС)-и Норак. Соли 1972 - агрегати 1-ӯм ва соли 1979 агрегати охирин – 9- ӯми НБО - Норак ба кор даромад.
Соли 1975 - оғози кори заводи арзии (алюминии) тоҷик дар ш. Турсунзода.
22 июли соли 1989 - қабул гардидани «Қонуни забони Ҷумхурии Тоҷикистон» дар Иҷлосияи Шӯрои Олии Ҷумхурии Тоҷикистон ва ба забони тоҷикӣ дода шудани мақоми давлатӣ. 5 октябри соли 2009 қабул намудани Қонуни нави Ҷумхурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумхурии Тоҷикистон». 5 октябр ҳамчун «Рӯзи забон » дар ҷумҳурӣ ҷашн гирифта мешавад.
9 сентябри соли 1991 - эълон гардидани Истиқлолияти Давлатии Тоҷикистон дар Иҷлосияи Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон. 9 сентябр ҳамчун «Рӯзи Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон» дар ҷумҳурӣ ҷашн гирифта мешавад.
21 декабри соли 1991- аъзои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақид (СНГ) гардидани Ҷумхурии Тоҷикистон.
Январь-июни соли 1992 – ифтитоҳи фаъолияти сафоратхонаҳои Эрон, Чин, ИМА, Туркия, Федератсияи Русия ва Покистон дар ш. Душанбе.
26 феврали соли 1992 – аъзои Созмони Амният ва Ҳамкории Аврупо (ОБСЕ) гардидани Ҷумхурии Тоҷикистон.
2 марти соли 1992 - аъзои Созмони Миллали Муттаҳид (ООН) гардидани Ҷумхурии Тоҷикистон.
5 майи соли 1992 - 27 июни соли 1997 – солҳои ҷанги шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон. Зарари иқтисодии ҷанг ба хоҷагии мамлакат зиёда аз 10 миллиард доллари амри-коӣро ташкил дод.
16 ноябр - 2 декабри соли 1992 - баргузории иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ш. Хӯҷанд. Дар иҷлосия, 19 ноябри соли 1992 Эмомалии Раҳмон раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид.
6 ноябри соли 1994 - дар натиҷаи райпурсии умумихалқӣ Кон-ститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид. 26 сентябри соли 1999 ва 22 июни соли 2003 ба он тағийроту иловаҳо ворид карда шуд. 6 ноябри соли 1994 Эмомалии Раҳмон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуд.
12 майи соли 1996 - аъзои Созмони Ҳамкории иқтисодии ки-шварҳои Осиёи Марказӣ (ЭКО) гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон.
27 июни соли 1997 - баъди 8 даври гуфушуниди (солҳои 1994-1997) байни тоҷикон(байни ҳукумати ҷумҳурӣ ва тарафи мухо-лифин), дар ш. Москва, аз ҷониби Президенти Ҷумхурии Тоҷикистон Эмомалии Раҳмон ва сарвари мухолифини тоҷик Саид Абдуллои Нурӣ «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» имзо гардид. 27 июн ҳамчун «Рӯзи Ваҳдати миллӣ» дар Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад.
4 июни соли 1997 - 1 апрели соли 2000 - фаъолияти Комиссияи Оштии Миллӣ. Дар КОМ 26 нафар (13 нафар аз ҷониби ҳукумати ҷумҳурӣ ва 13 нафар аз мухолифини тоҷик) аъзо буданд. Ко-миссия санадҳои «Созишномаи умумии сулҳ» - ро аз 27 июни соли 1997 амалӣ намуд.
6 ноябри соли 1999, 6 ноябри соли 2006 - Интихоби такрории умумихалқии Эмомалии Раҳмон ба сифати Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон.
27 феврали соли 2000 – баргузории интихобот ба Маҷлиси Намояндагон ва 23 марти соли 2000 - интихобот ба Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон. Ташкилёбии парламенти касбӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон.
30 октябри соли 2000 - ба муомилот баромадани пули миллӣ - «сомонӣ» дар Ҷумҳурии Тоҷикистон.
10 октябри соли 2000 – ба имзо расидани Шартнома дар бораи таъсиси Созмони Ҳамкории иқтисодии кишварҳои Аврупову Осиё (ЕврАзЭС) дар Остона. ЕврАзЭС ташкилоти байналмилалиест, ки аз ҷониби сарварони Ҷумҳурии Белорус, Ҷумҳурии Қазоқистон, Ҷумҳурии Қирғизистон, Федератсияи Ру-сия ва Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис дода шудааст.
15 июни соли 2001 – аъзои Созмони Ҳамкории Шанхай (ШОС) гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон. Аъзоёни СҲШ - Федератсияи Русия, Ҷумҳурии Халқии Чин, Ҷумҳурии Қазоқистон, Ҷумҳурии Қирғизистон, Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Ӯзбекистон ме-бошанд.
14 майи соли 2002 – Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ (ОДКБ). Ташкилоти байналмилалии минтақавиест, ки аъзоёни Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ(ААД) аз 15 майи соли 1992 таъсис додаанд. ААД ба Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ (СААД) тағир дода шуд ва декабри соли 2003 мақоми нозири Маҷмааи Умумии Созмони Милали Муттаҳидро гирифтааст. Аъзоёни СААД – Ҷумҳурии Арманистон, Ҷумҳурии Қазоқистон, Ҷумҳурии Қирғизистон, Федератсияи Русия, Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Ӯзбекистон мебошанд.
Солҳои 2005 – 2009 – сохтумон ва ба истифода супоридани НБО Сангтуда – 1 бо ҳамроҳии Федератсияи Русия. Иқтидори нерӯгоҳ - 670 мвт.
Солҳои 2006 – 2009 - сохтумон ва ба истифода супоридани хатҳои баландшиддати барқии «Ҷануб – Шимол» (ЛЕП – 500кВт) ва «Лолазор – Хатлон» (ЛЕП – 220кВт).
6 январи 2010 – ба фурӯш баровардани саҳмияҳои НБО Роғун дар Тоҷикистон. Идомаи сохтумони НБО Роғун бо иқтидори 3600 мвт.
Солҳои 2006 - 2012 - сохтумон ва ба истифода супоридани НБО Сангтуда – 2 бо ҳамроҳии Ҷумҳурии Халқии Чин. Иқтидори нерӯгоҳ - 220 мвт.
Солҳои 2006 - 2012 – Таъмиру азнавсозӣ ва ба истифода супори-дани роҳи автомобилгарди Душанбе – Хӯҷанд - Чанак (Узбеки-стон) ва Душанбе – Ҷирғатол - Саритош (Қирғизистон), нақбҳои (тоннелҳои) автомобилгарди «Истиқлол» дар ағбаи Анзоб, Шаршар ва Шаҳристон, ки ноҳияҳои шимоливу ҷанубии ҷумҳуриро ба ҳам пайвастанд.
Муқаддасоти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон: Нишони давлатӣ ( 28 декабри соли 1993 ) ; Парчам ( 24 ноябри соли 1992 ) ; Суруди Миллӣ ( 7 сентябри соли 1994 ) ; Конститут-сияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон ( 6 ноябри соли 1994).

Шахсиятҳои таърихӣ

Зардушт (асрҳои VII-VI то милод) - ҳаёти паёмбари дини зар-душтӣ.
Куруши Кабир (550-530 то милод) - солҳои ҳукумронии асосгу-зори шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо.
Малика Томирис - сарвари қабилаҳои сакоӣ, соли 530 то милод лащкари Курушро шикаст додааст.
Фрада – сарвари шӯриши халқӣ дар Марғиён зидди забткории Дорои I Ҳахоманишӣ, соли 522 то милод.
Спитамен - сарвари шӯриши озодихоҳии халқӣ дар Суғд зидди забткории Искандари Макдунӣ, солҳои 329-328 то милод.
Аршаки I (250 то милод) - соли ба сари ҳокимят омадани асосгузори давлати Ашкониён (Порт, Парфия).
Мони (215-276) - солҳои ҳаёти паёмбари дини монавия, ки дар нимаи дуюми асри III дар давлати Сосониён паҳн гардида буд. Чамоаҳои монавӣ то ҳукумрон гардидани дини ислом дар Осиёи Марказӣ мавчуд буданд.
Ардашери I Бобакон (224-242) – солҳои ҳукумронии асосгузори давлати Сосониён.
Шопури I (242-272) – солҳои ҳукумронии шоҳи давлати Сосониён, бунёдкунандаи шаҳри Гундишопур – «Фархангистони Гун-дишопур» - маркази илмию фархангии давраи тоисломӣ дар Эрон.
Хусрави I Анушервон (531-579) - солҳои ҳукумронии шоҳи давлати Сосониён. Дар давраи ҳукумронии у матнҳои китоби муқаддаси зардуштиён «Авасто» ҷамъ оварда шудааст.
Вахшунвар (нимаи асри V) – ба сари ҳокимят омадани асосгузори давлати Ҳайтолиён.
Маздак (охири асрҳои V ва ибтидои VI)- ҳаёти асосгузори равия ва ҳаракати маздоия (маздакия) дар давлати Сосониён.
Муҳаммад (570-632) - солҳои ҳаёти паёмбари дини ислом, асосгузори Хилофати Араб.
Абӯ Ҳанифа Нӯъмон ибни Собит «Имоми Аъзам» (699-767) – солҳои ҳаёти олими фақеҳ, асосгузори мазҳаби ҳанафия дар дини ислом.
Деваштич - ҳокими Панҷакент, яке аз сарварони шӯриши озо-дихоҳии халқӣ зидди арабҳо, солҳои 720-722 дар Суғд.
Абӯмуслим - сарвари ҳаракати халқии зидди халифаҳои сулолаи уммавии араб, солҳои 747-750 дар Мовароуннаҳру Хуросон.
Сумбоди Муг - сарвари ҳаракати халқии зидди араб (ҳаракати «хураммиён», ҷонибдорони равияи маздоия), соли 755 дар Хуросон.
Муқаннаъ (Ҳошим ибни Ҳаким) - сарвари шӯриши озодихоҳии халқӣ зидди арабҳо, солҳои 776-783 дар Мовароуннаҳр.
Муҳаммад ибни Исмоил «Имом ал – Бухороӣ» (810-870) - солҳои ҳаёти муаллифи ҳадисҳои саҳеҳ дар бораи Муҳаммад ва саҳобаҳои ӯ.
Тоҳир ибни Ҳусейн (821-822) - солҳои ҳукумронии асосгузори давлати Тоҳириён дар Хуросон.
Ёқуб ибни Лайс (873-879) - солҳои ҳукумронии асосгузори давла-ти Саффориён дар Хуросон.
Сомон Худот (охири асри VIII- ибтидои асри 1Х) – ҳаёти сар-силсилаи сулолаи Сомониён.
Исмоили Сомонӣ (849–907) - солҳои ҳаёти асосгузори давлати миллии тоҷикон - Сомониён. Исмоил солҳои 874 – 892 - волии Бухоро ва солҳои 892 - 907- амири Давлати Сомониён буд. Хизматҳояш: 1) дузду ғоратгарони дохилиро нест кард; 2) ба ҳуҷуми ғоратгаронаи қабилаҳои бодиянишини туркҳо хотима гузошт; 3) соҳибистиқлолияти давлатиро ба даст даровард; 4) тоҷикони Мовароуннаҳру Хуросонро ба давлати ягона муттаҳид намуд.
Дар Тоҷикистон ордени давлатии Исмоили Сомонӣ(дараҷаи 1 ва 2) барои хизмати шоиста ба Ватан супорида мешавад. Ба номи Исмоили Сомонӣ яке аз ноҳияҳои шаҳри Душанбе гузошта шудааст. Соли 1999 ба муносибати 1100 - солагии Давлати Сомо-ниён, дар майдони Дӯстии ш. Душанбе маҷмааи меъморӣ ба му-носибати Ваҳдати миллӣ ва муҷассамаи Исмоили Сомонӣ бунёд гардидааст.
Абӯабдуллоҳи Ҷайхонӣ (914-922) - солҳои вазирии олими ҷуғрофишинос, муаллифи «Ашкол ул - Олам» дар дарбори Насри II Сомонӣ.
Абулфазли Балъамӣ (922-939) - солҳои вазирии бомаърифатта-рин шахс дар дарбори Насри II Сомонӣ.
Абӯали Муҳаммад Балъамӣ (соли вафот 974) - солҳои вазирии олими таърихшинос, муаллиф, тарҷумони китоби муаррихи араб Муҳаммад Табарӣ «Таърихи Табарӣ» ба забони форсӣ.
Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ (858 – 941) - солҳои ҳаёти сардафтари адабиёти классикии форсу тоҷик. Ба шарафи А. Рӯдакӣ дар ҷумҳурии мо ҷоизаи давлатӣ доир ба адабиёт ва санъат таъсис дода шуда номи яке аз ноҳияҳо гузошта шудааст. Соли 2008 ба муносибати ҷащни 1150-солагии А. Рудакӣ дар ш. Душанбе боғи фарҳангӣ ва муҷассамаи устод бунёд гардидааст.
Муҳаммад ибни Мусо ал-Хоразмӣ (соли вафот 846) – олими бу-зурги Машриқзамин, кашфкунандаи мавҳумҳои илмии «алгебра» ва «алгоритм» дар риёзиёт. Муаллифи рисолаи «Китоб ал-ҷабр ва ал-муқобала», ки дар илми риёзӣ ба алгебра хамчун, равияи мустаъқили илмӣ асос гузоштааст.
Абӯбакр Закариёи Розӣ (Разес – ба заб. лотинӣ)-(865-925) – солҳои ҳаёти олими энсиклопедисти тоҷик, муаллифи дониш-номаҳои «Ал-Хавӣ» - 30 ҷилд, «Тибби Мансур» - 10 ҷилд ва рисо-лаҳои диг.
Абӯалӣ ибни Сино (Ависенна)-(980 – 1030) - солҳои ҳаёти олими энсиклопедисти тоҷик. Муаллифи донишномаҳои «Алқонун фи–тиб» - 5 ҷилд, «Донишнома», «Китоби уш-Шифо» ва рисолаҳои диг. Ба шарафи Абӯалӣ ибни Сино ҷоизаи давлатӣ доир ба илм таъсис дода шуда номи яке аз ноҳияҳои ш. Душанбе гузошта шудааст.
Абулқосим Фирдавсӣ (941- 1025) - солҳои ҳаёти шоири бузурги форсу тоҷик, муаллифи достони «Шоҳнома». Ба шарафи А. Фир-давсӣ яке аз ноҳияҳои шаҳри Душанбе ва Китобхонаи миллӣ гу-зошта шудааст.
Абӯбакри Наршахӣ (899-959) - солҳои ҳаёти олими таърихнигор, муаллифи китоби «Таърихи Бухоро».
Абӯнаср Муҳаммад Форобӣ (соли вафот 950) – олими энсик-лопедисти тоҷик, муаллифи рисолаҳо оид ба илми мантик, ри-ёзиёт, назарияи мусиқӣ ва табиатшиносӣ, ки ба якчанд забонҳои аврупои тарҷума шудаанд.
Абӯрайхон Муҳаммад Беруни (973-1048) – солҳои ҳаёти олими энсиклопедисти Машриқзамин, муаллифи зиёда аз 130 рисолаҳо оид ба илми нуҷум, риёзиёт, тиб, ҷуғрофия, табиатшиносӣ ва диг., ба монанди «Осор ул-Бокия…», «Ал-Конун ул-Масъуди …» ва диг.
Низомулмулк (1063-1093) – солҳои вазирии сиёсатмадори номвар дар давлати Салҷукиён, муаллифи китоби «Сиёсатнома».
Аллоудин Ҳусейни Ғурӣ (1149-1156) - солҳои ҳукмронии асосгу-зори давлати точикони Ғур дар Хуросон.
Малик Санҷар – косиб, сарвари шӯриши халқии зидди феода-лон (садрҳо) -и - Бухоро, солҳои 1206-1207.
Темурмалик - сарлашкари тоҷик, сарвари мудофиаи ш. Хӯҷанд аз истилогарони муҒул, соли 1220.
Маҳмуди Торобӣ – косиб, сарварӣ шӯриши озодихоҳии халқӣ зидди муғулҳо, соли 1238 дар Бухоро.
Шамсиддин Муҳаммади Курт (1245-1278) - солҳои ҳукмронии асосгузори давлати Куртҳои Ҳирот.
Мавлоно Ҷалолиддини Румӣ (Балхӣ)-(1207 – 1272) - солҳои ҳа-ёти мутафаккири бузурги тоҷик. Муаллифи «Маснавии маънавӣ» ва диг.. Соли 2007 дар ҷумҳурӣ 800- солагии зодрӯзи ӯ ҷашн гирифта ба яке аз ноҳияҳои ҷумҳурӣ номи Румӣ гузошта шудааст.
Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ (1314 – 1384) - солҳои ҳаёти мута-факкири бузурги тоҷик. Муаллифи 70 асарҳои адабӣ-фалсафӣ. Машҳуртарин асараш «Захират ул- Мулук». Яке аз ноҳияҳои ҷумҳурӣ ба номи Ҳамадонӣ гузошта шудааст.
Нуриддин Абдураҳмони Ҷомӣ (1441-1492) - солҳои ҳаёти шоир, муаллифи «Баҳористон», «Ҳафт авранг» ва диг.. Яке аз ноҳияҳои ҷумҳурӣ ба номи Ҷомӣ гузошта шудааст.
Мавлонозода - сарвари ҳаракати «сарбадорон»-и Самарқанд зидди мугулҳо. дар солҳои 1365-1366.
Камолиддин Бехзод (1450/60-1536) - солҳои ҳаёти бузургтарин мусаввир, наққош ва минётурнигори тоҷик, ки дар мамлакатҳои Шарк бо лақабм «Монии Сонӣ» ва дар Ғарб бо номи «Рафаэли Шарқ» шӯҳрат дорад.
Аҳмади Дониш (1826-1897) - солҳои ҳаёти мутафаккири тоҷик, асосгузори афкори «маорифпаварӣ» дар Осиёи Марказӣ. Муал-лифи асарҳои «Наводир ул-вақоеъ», «Рисолаи таърихӣ» ва диг.
Восеъ - сарвари шӯриши халқии соли 1888 бар зидди тартиботи амирӣ дар Бухорои Шарқӣ.
Садриддин Айнӣ (1878 – 1954) - Адиб, олим ва асосгузори адаби-ёти муосири тоҷик. Аввалин Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. Муаллифи асарҳои «Таърихи амирони манғитияи Бухоро», «Таърихи инқилоби фикрӣ дар Бухоро», «Намунаи адабиёти тоҷик», «Дохунда», «Ғуломон », «Ёддоштҳо» ва диг., ки ба 29 заб. хориҷӣ нашр шудаанд. Соли 1997 барои хизматҳои шоистааш дар мустаъқил намудани миллати тоҷик ва мустаҳкам намудани давлатдории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ӯ унвони олии Қаҳрамони Тоҷикистон дода шуд.
Нусратулло Махсум Лутфуллоев (1881 – 1938) - Ходими давлатӣ .Солҳои 1924-1926 раиси Кумитаи инқилобӣ, 1926-1933 раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШСТ. Ноҳақ қатл карда шудааст. Соли 2006, барои хизматҳои шоистааш дар мустаҳкам намудани давлатдории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ӯ унвони олии Қаҳра-мони Тоҷикистон дода шуд.
Шириншоҳ Шоҳтемур (1899 – 1937) - Ходими ҳизбию давлатӣ. Солҳои 1929-1931 котиби ҳизби коммунистии ҶШСТоҷикистон, с. 1933-1937 Раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон. Қурбони беадолатии замон шудааст. Соли 2006, барои хизматҳои шоистааш дар мустаҳкам намудани давлатдории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ӯ унвони олии Қаҳрамони Тоҷикистон дода шуд.
Бобоҷон Ғафуров (1909 – 1977) - Олим, академики Академияи Илмҳои ИҶШС, арбоби ҳизбӣ ва давлатӣ, муаллифи китоби оламшумули «Тоҷикон» ва зиёда аз 300 асару мақолаҳо. Солҳои 1944-1946 котиби дуюм, с.1946-1956 котиби якӯми КМ ҳизби ко-мунистии Тоҷикистон, 1956 – 1977 сарвари Пажуҳишгоҳи шарқшиносии ИҶШС. Соли 1997 барои хизматҳои шоистааш дар мустаҳкам намудани давлатдории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва такмили таърихи тоҷикон ба ӯ унвони Қаҳрамони Тоҷикистон дода шуд.
Мирзо Турсунзода (1911-1977) - Шоири халқӣ, раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ, Раиси Кумитаи якдилии халқҳои Осиё ва Африқо. Барои до-стонҳои «Қиссаи Ҳиндустон»(1948), «Ҳасани аробакаш», «Чароғи абадӣ», «Садои Осиё»,(1960) «Ҷони ширин»(1963) бо ҷоизаҳои давлатии ИҶШС, ҶШС Тоҷикистон ва байналмилалии ба номи Неҳру(1967) сарфароз шуда буд. Соли 2001 барои хизматҳои шо-истааш ба ӯ унвони олии Қаҳрамони Тоҷикистон дода шуд.
Эмомалӣ Раҳмон - Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. 19 ноябри соли 1992 дар иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 6 ноябри соли 1994 бори аввал, такроран солҳои 1999 ва 2006 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидаст. Соли 1999 барои хизматҳои шоистааш дар мустаҳкам намудани давлатдории соҳибистиқлол ва пойдории сулҳ дар Тоҷикистон ба Эмомалии Раҳмон унвони олии Қаҳрамони Тоҷикистон дода шудааст.

ДАВЛАТДОРҲО ДАР ОСИЁИ МАРКАЗӢ

ДАВЛАТҲОИ НИЁКОНИ ХАЛҚИ ТОҶИК

НОМИ ДАВЛАТҲО	СУЛОЛАҲО/ШОҲОН	ДАВРАИ МАВҶУДИЯТИ ДАВЛАТДОРӢ	МАВҚЕИ ГЕОГРАФӢ (САРҲАДҲО)	ҚАБИЛАҲО ВА ХАЛҚХОИ СОКИНИ КИШВАР
Бохтар. ш. Бактра (Балх)	-	Асрҳои IX – VI то милод	Тоҷикистони мараказӣ ва ҷанубӣ, Ӯзбекистони ҷанубу ғарбӣ, Афғонистони шимолӣ	Бохтариҳо
Суғд. Пойтахт – ш. Мароқанд (Самарқанд)	-	Асрҳои IX – VI то милод	Водиҳои Зарафшон ва Қашқадарё	Суғдиён
Хоразм. Пойтахт – ш. Киат	-	Асрҳои IX – VI то милод	Ӯзбекистони шимолӣ, резишгоҳи Амударё, Қирғизистони ҷанубу ғарбӣ	Хоразмиҳо
Фарғона (Даван)	Шоҳ Мугия	Асрҳои II – I то милод	Водии Фарғона	Фарғонагиҳо
Кирпанд	-	Асрҳои II – I то милод	Чин (Хитой) – и шимолу ғарбӣ	Қабилаҳои форсизабони Чин
Шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо Пойтахт – ш. Посаргод, Тахти Ҷамшед ва Шуш	Куруши II Кабир (с. 559/550–530 то мелод), Камбизи II (с. 530–522 то м.), Дориюш - Дорои I (с. 522–486 то м.), ва диг. Дорои III (c. 336–330 то м.)	Солҳои 550 – 330 то милод	Осиёи Хурд ва Осиёи Марказӣ, Ҳиндустони шимолу ғарбӣ	форсҳо, суғдиён, бохтариҳо хоразмиҳо, сакоиҳо, ҳиндуҳо
Порт (Парфия) Пойтахт – ш. Нисса (Нусай)	Шоҳаншохии сулолаи Ашкониён Аршаки I (аз с. 256-253 то м)	Миёнаи асрҳои III – II то милод – то с. 224 ми-лод	Эрони ғарбӣ, Мидия, Туркманистон, Афғонистон ва Ҳиндустони шимолӣ	Портҳо, Қабилаҳо ва халқҳои форсизабон
Юнону Бохтар Пойтахт - ш. Бохтар	Диодот (аз с.256 то м) ва диг.	Солҳои 256 – 120 то милод	Осиёи Марказӣ, ва Ҳиндустони шимолу ғарбӣ	суғдиён, бохтариҳо, хоразмиҳо, фарғонагиҳо, хиндуҳо
Шоҳаншоҳии Кушониён. Пойтахт – ш. Пурушапура (Пешовар)	Кудзула Кадфизи I Вима Кадфизи II Канишка ва диг.	Асрҳои II то милод – IV милод	Осиёи Марказӣ, ва Ҳиндустон, шимолу ғарбии Чин	Қабилаҳо ва халқҳои форсизабони Осиёи Марказӣ ва Чин, ҳиндуҳо
Давлати Сосониён. Пойтахт – ш. Тайсафун (ш. Ктесифон)	Ардашери Бобакон (с. 224-242), Шопури I (с. 242- 272), Шопури II (с. 309-379)... Хусрави I Анушервон (с. 531 – 579) \|\| Солҳои 224 – 651\|\| Эрон, ҷануби Осиёи Марказӣ, Кавкази ҷанубӣ \|\| Қабилаҳо ва халқҳои форсизабон
Давлати Ҳайтолиён	Вахшунвар, Хушнавоз	Аз солҳои 80 – 90 асрҳои IV то VI	Осиёи Марказӣ, Туркистони шарқӣ ва Ҳиндустон	Қабилаҳо ва халқҳои форсизабон
Хилофати Араб Пойтахтҳо – ш-ҳои Макка, Димишқ, Бағдод	Муҳаммад (с. 622 - 632), Абубакр (с. 632 - 634), Умар (с. 634 - 644), Алӣ (с. 656- 661), сулолаи Уммавиён (с. 661 - 750) ва Аббосиён (с. 750 - 1258)	Солҳои 622 – 1258 Ҳукмронии Хилофати Араб дар Осиёи Марказӣ (с. 715 - 892)	Нимҷазираи Араб, Африкои шиомолӣ, Осиёи Наздик, Хурд ва Марказӣ, Ҳиндустони шимолу ғарбӣ	Қабилаҳо ва халқҳои арабзабон, форсизабон ва туркзабон
II СУЛОЛАҲОИ ФОРСИЗАБОН
Давлати Тоҳириён Пойтахт – ш. Нишопур	Тоҳир ибни Ҳусейн (с. 821 - 822), Талха ибни Тоҳир (с. 822 - 828), Абдулло ибни Тоҳир (с. 828 - 844), Тоҳири II (с. 845 - 862), Муҳаммад (с. 862 - 873)	Солҳои 821 - 873	Хуросон, шимолу шарқии Эрон ва Афғонистони шимолӣ	Халқҳо ва қабилаҳои форсизабон ва туркзабон
Давлати Саффориён Пойтахт – ш. Нишопур	Ёқуб ибни Лайс (с. 873 - 879), Амр ибни Лайс (с. 879 - 903)	Солҳои 873 - 903	Хуросон, шимолу шарқии Эрон ва Афғонистони ши-молӣ	Халқхо ва қабилаҳои форсизабон ва туркзабон
Давлати Сомониён Пойтахт – ш-ҳои Самарқанд ва Бухоро	Асад ибни Сомон, Нӯҳ ибни Асад (с. 819 - 841), Аҳмад ибни Асад (с. 841 - 864), Насри ибни Аҳмад (с. 864 - 892), Исмоил ибни Аҳмад (с. 892 - 907), Аҳмад (с. 907 - 914), Насри II (с. 914 - 943), Нӯҳ 1 (с. 943 - 954)	Солҳои 819 - 999	Аз Хоразм, Исфиҷоб ва Ҳафтруд дар шимол то Ғазнаву Сиистон дар ҷануб, аз баҳри Каспий дар ғарб то Помиру Олой дар шарқ	Халқҳо ва қабилаҳои форсизабон ва туркзабон
Давлати Ғуриён. Пойтахт - ш –ҳои Фирӯзкӯҳ ва Ғазна	Алоуддин Ҳусейн (с. 1150 - 1163), Муизуддин ва Ғиёсиддин Муҳаммад (с. 1163 - 1203), Шаҳобиддин Муҳаммад (с. 1203 - 1206)	Ибтидои асри 1150 - 1215	Ғарби Осиёи Марказӣ, Эрони шарқӣ, Афғонистон, Ҳиндустони шимолӣ	Халқхо ва қабилаҳои форсизабон ва ҳиндуҳо
Example	Example	Example	Example	Example
Example	Example	Example	Example	Example
Example	Example	Example	Example	Example
Example	Example	Example	Example	Example

Давлати Куртҳои Ҳирот. Пойтахт – ш. Ҳирот Шамсиддин Муҳаммад (с. 1245 - 1278), Рук-ниддин (с. 1278 - 1291), Шамсид-дин Кехин (с. 1291 - 1307), Ма-лик Фахриддин (с. 1330 - 1370) Солҳои 1245 – 1381 Афғонистон Халқҳои форсизабон
Давлати Музаффариҳо. Пойтахт – ш. Кирмон Муборизиддин Муҳаммад ибни ал – Музаффарӣ
(с. 1314 - 1358) Солҳои 1314 - 1393 Исфаҳон, Кирмон, Форс, Язд (Эрон) Халқҳои форсизабон
Давлати Сарбадорони Сабзавор Пойтахт – ш. Сабзавор Амануддин Аб-дураззоқ (1336 – 1338) Солҳои 1336 - 1383 Сабзавор, Гургон, Астаробод (Эрон) Халқҳои форсизабон

II1 СУЛОЛАҲОИ ТУРКНАЖОД ВА МУҒУЛНАЖОД

Хоконии Турк (аз соли 603 Ҳоқонии Тур-кони ғарбӣ) Бумон (с. 551 - 553), Мухон (с. 553 - 572), Истам ва диг. Солҳои 551 – то 744 Осиёи Хурд, Марказӣ ва қисман шарқӣ, Туркистони шарқӣ, Афғонистон Қабилаҳо ва халқҳои туркзабон ва форсизабон
Давлати Газнавиён Пойтахт – ш. Ғазна Алптегин (с. 963 - 997), Сабуктегин (с. 977 - 998), Сул-тон Маҳмуд (с. 998 - 1030), Масуд I (с. 1030 - 1041) Солҳои 963 - 1186 Афғонистон, Ҳиндустони шимолу ғарбӣ, Тоҷикистони ҷанубӣ ,Чағониён, Хоразм, Исфаҳон, Рай (Эрон) Қабилаҳо ва халқҳои иуркзабон ва форсиза-бон
Давлати Қарахониён. Пойтахт – ш. Узганд Бугрохон, Ҳорун, Наср ибн Алӣ Солҳои 999 - 1212 Узбекистон (Фарғона, Термез, Хоразм), Тоҷикистон (Хатлон, Вахш) Қабилаҳо ва халқҳои туркзабон ва форсизабон
Давлати Салҷукиён Пойтахт – ш. Марв Туғралбек (с. 1038 - 1063), Алп Ар-слон (с. 1063 - 1072) ва диг. Солҳои 1040 - 1157 Дар ғарб аз соҳили баҳри Миёназамин то Кашғари Чин дар шарқ, аз баҳри Аралу Каспий то халиҷи Форс Қабилаҳо ва халқҳои туркзабон ва форсизабон
Давлати Хоразмшоҳиён Пойтахт – ш. Урганҷ Отсиз (с. 1127 - 1153), Алоуддин Текеш (с. 1172 - 1200), Муҳаммад (с.1200 – 1220) Солҳои 1097 - 1220 Дар шимол аз баҳри Аралу Каспий то халиҷи Форс дар ҷануб аз куҳҳои Кавказ дар ғарб то Ҳиндукуш дар шарқ Қабилаҳо ва халқҳои туркзабон ва форсизабон
Давлати Чингизиён (Улуси Чағатой) Чингизхон (с. 1206 - 1227), Ук-той (с.1229 - 1241) Гуюкхон (с. 1246 – 1248). Чағатой аз с.1220 Солҳои 1220 - 1370 Муғулистон, Чин, Ҳафтруд, Олтой, Осиёи Марказӣ, ва Аврупои Шарки Улуси Чағатой - Осиёи Марказӣ Қабилаҳо ва халқхои муғулзабон, туркзабон ва форсизабон
Давлати Ти-мур ва Тему-риён Пойтахт ш. ҳои Са-марқанд, Ҳирот Темур (с. 1370 - 1405), Шоҳрух (с. 1405 - 1447), Улуғбек (с. 1411 - 1447), Абусаид (с. 1451 - 1469) ва диг. Солҳои 1370 - 1507 Дар ғарб аз соҳили баҳри Миёназамин то Кашғари Чин дар шарқ, аз Дашти қипчоқ дар щимол то соҳили Ганга дар ҷануб Қабилаҳо ва халқҳои муғулзабон, туркзабон ва форсизабон
Давлати Шайбониён. Пой-тахт – ш. ҳои Самарқанд, Бухоро Муҳаммад Шай-бонихон (с. 1499 - 1510) ва диг. Солҳои 1501 - 1599 Осиёи Марказӣ, Тур-кистони шарқӣ, Афғонистони ши-молӣ Қабилаҳо ва халқҳои туркзабон ва форсизабон
Давлати Аштархониён Пойтахт – ш. Бухоро Сулолаи Ҷониён Боқимуҳаммад (с. 1599 - 1605) ва диг. Солҳои 1599 - 1747 Осиёи Марказӣ, Тур-кистони шарқӣ, Афғонистони ши-молӣ Қабилаҳо ва халқҳои туркзабон ва форсизабон
Аморати Бухоро Пойтахт – ш.Бухоро Сулолаи манғитиён Муҳаммад Раҳимбий (с. 1753 - 1758) ва диг. Амири охирон Саид Олимхон (с. 1910 - 1920) Солҳои 1753 - 1920 Ӯзбекистони Марказӣ ва ҷанубӣ, Тоҷикистони марказӣ ва ҷанубӣ, Туркманистони шарқӣ Қабилаҳо ва халқҳои туркзабон ва форсизабон

Марҳилаҳои ташкилёбии Ҷумҳурии Тоҷикистон

14 октябри соли 1924 - Ташкил ёфтани Ҷумҳурии Мухтори Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон дар ҳайати ҶШС Ӯзбекистон ва ИҶШС

16 октябри соли 1929 - Ташкилёбии Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон дар ҳайати ИҶШС

9 сентябри соли 1991 - эълон гардидани истиқлолияти Ҷумҳурии Точикистон

Парчами миллии Ҷумҳурии Точикистон 24 ноябри с. 1992 дар иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул шудааст. Нишони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон 28 декабри с. 1993 дар иҷлосияи Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул шудааст. Матни суруди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон 7 сентябри с.1994 дар иҷлосия Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул шудааст.

Номгузориҳои таърихӣ – ҷуғрофӣ

Айиряна Ваеҷаҳ, Орёвиҷ (аз заб. авестои – «фазо, ё дома-наҳои Ориё») – маҳалли қадимаи сукунати тоифаҳои ориёӣ.
Ориёно – (аз номи қабилаи айиря) – кишвари ориёиҳо, за-минҳои соҳили чапи Сирдарё, сипас, заминҳои соҳили чапи Амударё, сарзамини имрӯзаи Туркманистони ҷунубу ғарбӣ, Афғонистону Эрон.
Турон - (аз номи қабилаи туйиря) – кишвари ориёиҳо, за-минҳои соҳили рости Амударё доманакӯҳҳои Тиёншону Помир, Ҳафтруд, Қазоқистон ва Урали ҷанубӣ.
Окс (аз лотинӣ), Ҷайҳун(аз арабӣ) – Амударё.
Яксарт (аз лотинӣ), Сайҳун(аз арабӣ) – Сирдарё.
Хуросон – кишварест, ки аз асри III-IV дар давлати Сосониён мавриди истифода қарор гирифта дар маънои васеи калима са-замини Эрону Афғонистони имрӯза ва Вароруд-Мовароуннаҳрро, ки сокинонаш форсизабон буданд дар назар дошт. Минбаъд ин истиллоҳи ҷуғрофӣ ба сарзамини соҳили чапи дарёи Аму- Вахш, имрӯза Туркманистони ҷанубӣ, Эрони шарқӣ ва Афғонистон низ нисбат дода мешавад.
Вароруд (Варазруд) – сарзамини байни дарёҳои Аму ва Сир. Номгузории ин кишвар то забти арабҳо.
Мовароуннаҳр (аз заб. арабӣ – «он сӯи дарё» - и Аму) – кишва-рест дар қисми рости Амударё, имрӯза Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Туркманистони щарқӣ ва Қирғизистон, ки дар асри YIII аз тарафи Хилофати Араб забт шудааст.
Аҷам – кишвари аҳолиаш форсизабон, яъне Хуросон ва Мова-роуннаҳр.
Тахористон – мамлакатест, ки дар ду соҳили дарёи Панҷ ҷойгир буд, сарзамини имрӯзаи Афғонистони шимолӣ, Тоҷикистону Ӯзбекистони ҷанубӣ.
Чағониён – мулкест дар поёноби дарёи Чағонруд (Сурхондарё).
Қубодиён - мулкест дар соҳили ҷанубии дарёи Ромид (Кофа-ниҳон).
Вахш – мулкест дар водии дарёи Вахшаб (Вахш).
Хуттал - мулкест дар водии байни дарёи Вахш ва Панҷ бо шаҳрҳои бостонии Хулбук ва Мунк. Дар асри IX ба ҳайати Хуттал мулкҳои Қабодиён, Вашгирд ва Вахш тобеъ буданд.
Вашгирд – мулкест дар болооби дарёи Кофарниҳон, сарзамини имрӯзаи ноҳияи Файзобод.
Рашт – мулкест дар водии Қаротегин, сарзамини имрӯзаи гурӯҳи ноҳияҳои Рашт.
Кумед - мулкест дар болооби дарёи Вахш, сарзамини имрӯзаи ноҳияҳои Дарвоз, Ванч ва Бадахшони шимолӣ.
Каран - мулкест дар сарзамини имрӯзаи ноҳияи Дарвоз.
Вахон - мулкест дар водии Вахондарё, сарзамини имрӯзаи ноҳияи Ишкошим.
Шикинан - мулкест дар, сарзамини имрӯзаи ноҳияи Шуғнон.
Бадахшон - мулкест дар соҳили ғарби ва шаркии дарёи Панҷ , музофоти имрӯзаи Бадахшони Афғонистон.
Шуман - мулкест дар байни дарёи Кофарниҳон ва Хонақои во-дии Ҳиссор.
Аҳорун - мулкест дар ду тарафи дарёи Қаротоғи водии Ҳиссор.
Фарғона - мулкест дар водии Фарғона, ки дар сарзамини имрӯзаи Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон ҷойгир аст.
Истаравшан - мулкест дар байни Сирдарё дар шимол ва қаторкӯҳӣ Ҳиссор дар ҷануб ҷойгир шудааст. Сарзамини имрӯзаи ноҳияҳои Истаравшан ва Шаҳристон.
Шош ва Элок - мулкест дар байни дарёи Чирчиқ ва Элок, дар имрӯза вилояти Тошканди Ӯзбекистон
Исфиҷоб - мулкест дар водии дарёи Арыси Қирғизистон.
Кеш - мулкест дар водии Қашқадарё, дар имрӯза вилояти Шаҳрисабзи Ӯзбекистон.
Хоразм – мулкест, ки дар асрҳои миёна дар резишгоҳи Амударё ҷойгир буд. Сарзамини имрӯзаи вилояти Хоразми Ӯзбекистон.
Марв - мулкест дар водии дарёи Мурғоби имрӯза Туркманистони ҷанубӣ.
Ҳирот - мулкест дар болоби дарёи Ҳарируди имрӯза Афғони-стони шимолу ғарбӣ.
Ғур - мулкест дар болоби дарёҳои Ҳарируд ва Ҳилманд, дар имрӯза Афғонистони шимолӣ.
Балх - мулкест дар соҳили ғарбии дарёи Панҷ, музофоти имрӯзаи Балхи Афғонистон.
Ҷузҷон - мулкест дар водии дарёи Шибирғони имрӯза Афғони-стони шимолӣ.
Туркистон – дар асрҳои миёна зери ин номгузорӣ сарзамини қисми шимолии Сирдарё то доманакӯҳҳои Олтой дар назар до-шта мешавад.
Туркистони шарқӣ - сарзамини имрӯзаи қисми шимолу шарқии Хитой(Чин).
Дашти Қипчоқ - сарзамини имрӯзаи даштҳои Қазоқистон, Си-бири ҷанубӣ ва дашту доманакӯҳҳои Олтой.
Бухорои Шарқӣ - сарзамини имрӯзаи Тоҷикистони марказӣ ва ҷанубӣ, ки дар асрҳои XYIII ва ибтидои XX ба ҳайати аморати Бухоро дохил буданд.
Душанбе – пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз соли 1924. Ду-шанбеи имрӯза аз руи бозёфтхои бостоншиносон аз асрхои XV – XVI арзи хасти намудааст.
Осиёи Миёна – истилоҳоти ҷуғрофие, ки дар асри XX нисбати ҷумҳуриҳои шӯравии Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Туркманистон ва Қирғизистон истифода бурда мешуд.
Осиёи Марказӣ - истилоҳоти ҷуғрофие, ки дар асри XXI нисбати сарзамини имрӯзаи ҷумҳуриҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Туркманистон, Қирғизистон ва Қазоқистон истифода бурда ме-шавад. Дар маънои васеи калима, инчунин Афғонистон, Эрон ва Покистон дар назар дошта мешавад.

Ёдгориҳои бостонӣ ва меъмории Ҷумҳурии Тоҷикистон

Шаҳри Душанбе

1. Бинои театри давлатии опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ 2. Бинои Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон. 3. Маҷмааи Исмоили Сомонӣ. 4. Шаҳраки Душанбеи қадим

Ноҳияи Рӯдакӣ 5. Мақбараи Мавлоно Ёқуби Чархӣ 6. Қалъаи Кофарниҳон

Ноҳияи Турсунзода 7. Мақбараи Хоҷа Нахшрон 8. Шаҳраки Узбеконтеппа 9. Қабристони Тандирёл

Ноҳияи Ҳисор 10. Маҷмааи меъмории Қалъаи Ҳисор 11. Қабристони Тупхона

Ноҳияи Шаҳринав 12. Шаҳраки кушонӣ

Ноҳияи Ваҳдат 13. Мақбараи Халифа Нурмуҳаммад

Ноҳияи Файзобод 14. Мақбараи Хоҷа Ҳотами Асам 15. Қалъаи Сангин

Ноҳияи Тавилдара 16. Мақбараи Ҳазрати Бурх

Ноҳияи Тоҷикобод 17. Мақбараи эшони Абдулмалик

Ноҳияи Ҷиргатол 18. Қабристони Лахш II

Ноҳияи Шаҳритус 19. Мадрасаи Хоҷа Машҳад 20. Мақбараи Хоҷа Дурбод 21. Ёдгории таърихӣ - табии Чилучорчашма

Ноҳияи Носири Хусрав 22. Қабристонҳои Тупхор ва Аруктов 23. Қалъаи Бешкент

Ноҳияи Ҷиликул 24. Мақбараи Имом Зайналобиддин

Ноҳияи Қубодиён 25. Қалъаи Мир 26. Тахти Сангин 27. Шаҳраки Тепаи Шоҳ

Ноҳияи Ҷалолиддини Румӣ 28. Кофирқалъа

Ноҳияи Ёвон 29. Шахраки Гаравқалъа

Ноҳияи Вахш 30. Аҷинатеппа а

Ноҳияи Данғара 31. Мақбараи Мавлоно Тоҷиддин 32. Мақбараи Мавлоно Обиддин 33. Мақбараи Шайх Шақиқи Балхӣ 34. Мақбараи Шаҳид 35. Қабристони Ксиров 36. Маскани Туғузак 37. Қалъаи Сангтуда

Ноҳияи Кӯлоб 38. Маҷмааи меъмории Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ 39. Мақбараи Хоҷа Исҳоқи Хатлонӣ

Ноҳияи Фархор 40. Шаҳраки бостонии Саксанохур 41. Қабристони «Иттифоқ» 42. Қабристони Макони Мор, 43. Шаҳртеппа 44. Шаҳри Золи Зар

Ноҳияи Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ 45. Шаҳраки Сайёд 46. Қабристони Обкӯҳ

Ноҳияи Восеъ 47. Шаҳри Хулбук 48. Қабристони Ғелот 49. Қалъаи Қайнар 50. Манзартеппа асрҳои

Ноҳияи Темурмалик 51. Маскани Кунгуртут

Ноҳияи Муъминобод 52. Маҷмааи меъмории мақбараи Шоҳи Хомӯш 53. Мақбараи Хоҷаи Нур 54. Қалъаи Муъминобод

Ноҳияи Ховалинг 55. Мақбараи Ҳазрати Султон 56. Маъбади Буддоии Чепивол 57. Истгоҳи Кулдара

Ноҳияи Балҷувон 58. Мақбараи Мавлоно Қудбиддин 59. Мақбараи Шоҳ Неъматуллоҳи Зарробӣ

Ноҳияи Шӯробод 60. Мақбараи Шайх Ёрмуҳаммади Валӣ

шаҳри Хуҷанд 61. Қалъаи шаҳри Хуҷанд 62. Боқимондаи деворҳои шаҳр 63. Маҷмааи таърихӣ–меъмории Шайх Муслиҳиддин

Ноҳияи Истаравшан 64. Мадрасаи Абдулатиф Султон 65. Маҷмааи меъмориии Ҳазрати Шоҳ 66. Маҷмааи таърихӣ –меъмории Савристон 67. Масҷиди Ҳавзи Сангин

Ноҳияи Ғончӣ 68. Қабристонҳои антиқӣ 69. Тасвирҳои болои санг

Ноҳияи Ҷаббор Расулов 70. Қалъаи Хитойреза

Ноҳияи Конибодом 71. Мадрасаи Мирраҷаб Додхоҳ 72. Мадрасаи Оим 73. Манораи Майдони Машҳад 74. Мақбараи Хоҷа Такровут

Ноҳияи Айнӣ 75. Манорҳои Варз, Рарз, Фатмев 76. Маҷмааи меъмории Абулкосим Гургонӣ 77. Қалъаи Муғ 78. Мақбараи Нақибхон Туграл

Ноҳияи Кӯҳистони Масчоҳ 79. Масҷидҳои Палдорак ва Ревомутк

Ноҳияи Панҷакент 80. Мадрасаи Олим Додхоҳ 81. Мақбараи Муҳаммад Башоро 82. Мақбараи Абӯабдулло Рӯдакӣ 83. Маскани энеолотии Саразм 84. Шахри Панҷакенти қадим

Ноҳияи Шаҳристон 85. Бунҷикати қадим 86. Қалъаи Чилҳуҷра

Ноҳияи Исфара 87. Мадрасаи Абдуллохон 88. Маҷмааи меъмории Ҳазрати Шоҳ 89. Мақбараи Хоҷа Рушноӣ

Ноҳияи Рушон 90. Қалъаи Вамар

Ноҳияи Шуғнон 91. Маъбади Оташ 92. Қалъаи Сиҷ 93. Қалъаи Деруҷ 94. Таквими офтобӣ

Ноҳияи Ишкошим 95. Қалъаи Каҳкаҳа 96. Қалъаи Ямчун 97. Маъбади буддоии Вранг 98. Маркади Шоҳкамбари Офтобӣ

Ноҳияи Мурғоб 99. Шаҳраки Бозардара 100. Тасвирҳои руи санг- Шахта. Аличур. Лангарикишт 101. Қабристонҳои сакоии Аличур. Тегермансу